การศึกษาดูงานความร่วมมือด้านการปรับตัวรับมือกับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

ผู้เข้าร่วมดูงานได้รับความรู้เกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและการปรับตัวของชุมชน จากการบรรยายของผู้เชี่ยวชาญ  ได้พบและประชุมกับเจ้าหน้าที่ของหน่วยงานรัฐในระดับอำเภอและระดับหมู่บ้าน  ได้เดินเท้าเข้าศึกษาแปลงปลูกข้าวแบบขั้นบันไดบนที่สูง  ศึกษาป่าชุมชนและอุทยานแห่งชาติดอยภูคา  เพื่อศึกษาสังเกตกิจกรรมและวิธีการปรับตัวของชุมชนที่กำลังดำเนินการอยู่

สถานที่แรกคือ บ้านเปร็ดในที่ตั้งอยู่ในจังหวัดตราด ในบริเวณชายฝั่งตะวันออกของประเทศไทย  ได้เข้าศึกษาการปฏิบัติการของชุมชน  การดูแลรักษาพื้นที่ป่าชายเลนเกือบ 12,500 ไร่ อย่างชาญฉลาดด้วยวิธีการใหม่ๆ  และการพัฒนาอาชีพสำหรับสมาชิกในชุมชน จำนวน 630 คน  ถึงแม้ว่าฤดูเพาะปลูกจะเปลี่ยนแปลงไป และผลผลิตที่ได้ก็ลดลง รวมทั้งระดับน้ำทะเลที่สูงขึ้นเป็นลำดับ ซึ่งส่งผลกระทบต่อการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำ  แต่ความสามารถในการปรับตัวของชุมชนนี้มีอยู่สูง  สามารถรับมือกับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศได้เป็นอย่างดี

คณะศึกษาดูงานเข้าเยี่ยมชมพื้นที่ปลูกป่าชายเลนในบ้านเปร็ดใน ที่เพิ่งมีการปลูกต้นไม้ป่าชายเลนเมื่อเร็วๆ นี้  เป็นความพยายามอีกด้านหนึ่งของชุมชน ในการรับมือกับผลกระทบของการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

ผู้เข้าร่วมศึกษาดูงานเข้าเยี่ยมพื้นที่โครงการปลูกป่ากับเจ้าหน้าที่หน่วยจัดการลุ่มน้ำ (กลางและกลางขวา)

ชาวบ้านเริ่มการแลกเปลี่ยนความรู้ด้วยการเล่าประวัติย้อนหลังของการจัดการทรัพยากรป่าโดยชุมชน  ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2530  แต่ความขัดแย้งเรื่องทรัพยากรน้ำระหว่างชุมชนในพื้นที่ลุ่มน้ำนี้  ยังคงเป็นประเด็นปัญหาที่สำคัญ  โดยเฉพาะอย่างยิ่งชุมชนแม้วที่อาศัยอยู่ในแถบตอนบนของลุ่มน้ำ ชาวบ้านได้นำประเด็นปัญหาความขัดแย้งนี้ไปร้องเรียนกับองค์การบริหารส่วนตำบล (อบต)  ซึ่งได้ช่วยไกล่เกลี่ยให้   ชุมชนบ้าน้ำไคร้ได้เชิญชุมชนแม้วเข้าร่วมเครือข่ายป่าชุมชนในท้องถิ่น  และทั้งสองชุมชนก็ได้ทำงานร่วมกันปักปันแนวเขตระหว่างหมู่บ้านทั้งสอง  ปัจจุบันบ้านน้ำไคร้ใช้แนวทางการจัดการป่าชุมชนที่อนุญาตให้ชาวบ้านเก็บหาผลิตภัณฑ์จากป่าที่ไม่ใช่ผลิตภัณฑ์ไม้  เพื่อการบริโภคเท่านั้น (ไม่ใช่เพื่อการค้าขาย)  และชาวบ้านที่ยากจนสามารถตัดไม้ซุงจากป่ามาใช้ได้ถ้ามีความจำเป็นจริงๆ  โดยยื่นขออนุญาตจากคณะกรรมการหมู่บ้านก่อน

จากนั้นคณะศึกษาดูงานได้เดินทางต่อไปยังชุมชนบ้านปางยาง ซึ่งตั้งอยู่บนที่สูง  ชาวบ้านทำการเกษตรในรูปแบบขั้นบันได  และทำกิจกรรมวนเกษตร  เพื่อแก้ปัญหาด้านความแห้งแล้ง ซึ่งเป็นผลกระทบส่วนหนึ่งของการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ  นอกจากนี้ ชาวบ้านยังได้เข้าร่วมในโครงการนำร่องที่จัดทำโดยมูลนิธิรักษ์ไทย  ปรับเปลี่ยนพื้นที่ปลูกข้าวไร่บนที่สูงเป็นแปลงนาข้าวแบบขั้นบันได  เป็นเทคนิคทางการเกษตรที่ใช้ที่ดินน้อยลง  แต่ได้ปริมาณผลผลิตเท่าเดิม  เมื่อโครงการนำร่องนี้เริ่มต้นขึ้น มีผู้เข้าร่วมจำนวน 9 ครอบครัว  ซึ่งได้บริจาคที่ดินส่วนเกินให้นำมาทำเป็นป่าชุมชน  มูลนิธิรักษ์ไทยจึงได้ติดตามความสามารถในการเก็บกักคาร์บอนของป่าชุมชนแห่งใหม่  และได้แสดงให้เห็นว่า เมื่อปล่อยที่ดินว่างเปล่าให้กลับคืนสู่สภาพป่า  พื้นที่เหล่านี้มีประโยชน์อย่างยิ่งในการช่วยลดผลกระทบของการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

ชาวบ้านปลูกมะละกอและพืชพรรณชนิดอื่นๆ ข้างๆ แปลงนาข้าวแบบขั้นบันได  ช่วยเพิ่มสีสันตามไหล่เขาให้ดูเขียวชอุ่ม  และหนทางดำรงชีพของชุมชนก็มีมากขึ้น

การเกษตรแบบขั้นบันไดเหมาะสมอย่างยิ่งสำหรับกิจกรรมวนเกษตร  ครอบครัวที่เข้าร่วมส่วนใหญ่จะปลูกต้นมะละกอกระจัดกระจายไว้ในแปลงนาข้าว  นอกจากนี้ยังมีต้นพริก  เห็ด และพืชผักชนิดอื่นๆ ที่ช่วยให้ภูมิทัศน์ในบริเวณนี้ดูเขียวชอุ่มไปทั่ว  เป็นหนทางเพิ่มแหล่งอาหารเพื่อการยังชีพ  และหนทางการประกอบอาชีพ  เมื่อเห็นผลสำเร็จของครอบครัวที่เข้าร่วมโครงการ  ในไม่ช้าก็มีครอบครัวอื่นๆ ให้ความสนใจเข้าร่วมด้วย  ปัจจุบันจำนวนครัวเรือนที่เข้าร่วมทำการเกษตรแบบขั้นบันไดเพิ่มขึ้นเกือบถึง 40 ครัวเรือน  จาก 56 ครัวเรือนที่มีอยู่ในหมู่บ้าน  ทำให้ไหล่เขาในบริเวณนี้ที่ครั้งหนึ่ง ดาดไปด้วยรอยไหม้จากการเผาวัชพืชหน้าดิน  กลับคืนสู่สภาพอุดมสมบูรณ์  ดั่งเช่นที่ชาวบ้านคนหนึ่งกล่าวว่า  “นาข้าวคือบ้านที่สองของเรา  เราดูแลแปลงข้าวเหล่านี้ทุกตารางนิ้วด้วยความเอาใจใส่อย่างยิ่ง”

สถานที่สุดท้ายของการศึกษาดูงานคือ อุทยานแห่งชาติดอยภูคา ในจังหวัดน่าน  ในช่วงปี พ.ศ.2547-2551 อุทยานแห่งชาติดอยภูคา มูลนิธิรักษ์ไทยและสถาบันทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมลุ่มแม่น้ำโขง  ได้ร่วมกันดำเนินงานโครงการความร่วมมือจัดการพื้นที่คุ้มครอง (Joint Management of Projected Areas, JoMPA)  เพื่อพัฒนาปรับปรุงความร่วมมือระหว่างอุทยานและชุมชนให้ดีขึ้น  ในโครงการนี้ทางอุทยานฯ ได้ทำงานร่วมกับชุมชนเป้าหมาย 28 ชุมชน  ทำการปักปันกั้นเขตพื้นที่คุ้มครองแบบมีส่วนร่วม  ทำข้อตกลงการใช้ที่ดิน จัดทำแผนการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ  และเสริมสร้างขีดความสามารถด้านการอนุรักษ์และการฟื้นฟูทรัพยากรธรรมชาติ  โครงการฯ นี้ได้ช่วยปรับปรุงความสันพันธ์ระหว่างอุทยานแห่งชาติดอยภูคาและชุมชนให้ดีขึ้น  สามารถลดความตึงเครียดและความไม่เชื่อใจระหว่างกันที่เคยมีได้ในระดับที่น่าพอใจ  ปัจจุบันอุทยานฯ และชุมชนมีความร่วมมือกันมากขึ้นในการทำงานที่เป็นประโยชน์ร่วมกันของทั้งสองฝ่าย